خداوند همه آفرینش را به حق آفریده است 

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی پور، استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه، 15 مهرماه در نشست علمی «گزارشی از رساله انّه الحق علامه حسن‌زاده آملی» کهاز سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، با اشاره به رساله‌الحق علامه حسن‌زاده آملی با بیان اینکه سوم مهرماه سالروز ارتحال علامه حسن‌زاده آملی است و این جلسه هرچند با تأخیر برای گرامیداشت یاد ایشان تشکیل می‌شود، گفت: اولین مسئله در این زمینه انگیزه ایشان در تدوین این رساله است؛ ایشان فرموده است که من همیشه دغدغه داشتم که حق در قرآن و روایات کاربرد زیادی دارد و به هشت معنا هم آمده است لذا این رساله را جهت تحقیق در این عرصه نوشتم و به کاربرد و مفهوم آن پرداختم و نظرات اهل نظر را جمع‌آوری کردم.

مصطفی‌پور با بیان اینکه ایشان در برابر حق از واژه هلاک استفاده کرده است که دیگران نیاورده‌اند، افزود: این رساله در سه موضع چاپ شد؛ اول در یادنامه مرحوم علامه طباطبایی، دوم توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سوم هم به صورت مستقل در زمان حیات ایشان از سوی انتشارات قیام چاپ شد و این رساله حدود 200 صفحه می‌شود که در حد یک کتاب است، بنابراین انگیزه ایشان علاوه بر تحقیق در مورد حق یادی از علامه طباطبایی است و صرفاً زندگینامه‌نویسی هم نکرده و کاری علمی ارائه داده است. 

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ایشان خیلی ساختارمند بحث نکرده است یعنی نیامده معنای حق و ویژگی‌ها و کاربردهای حق را بیان کند و باید این مسائل را از متن به دست بیاوریم، اظهار کرد: ولی رساله، متنی بسیار خوب است؛ ایشان رساله را در دو بخش و در دو عنوان بحث کرده است؛ یکی اعلی‌المعارف یعنی معرفه‌الحق و دیگری معرفه‌النفس.

واژه حق برگرفته از قرآن است

مصطفی‌پور اضافه کرد: علامه حسن‌زاده می‌گوید من واژه انه الحق را از آیه 53 فصلت «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ» الهام گرفته‌ام و نه از فصوص محی‌الدین عربی. سپس هم می‌گوید که «انه» و هم «له الاسماء الحسنی» از اسماء الهی است؛ او معتقد است که انه ضمیر و کنایه نیست و حاکی از هویت حقه الهیه است؛ ایشان همچنین معتقد است که «له» که در آیه 110 سوره اسراء هم آمده است باز ضمیر نیست و اسمی از اسماء الهی است. 

این پژوهشگر با بیان اینکه علامه حسن‌زاده معتقد است که کلمه حق قبل از اسلام و حتی در دوره ارسطو هم بر خداوند اطلاق شده است، تصریح کرد: بنابراین اولین بحث این است که موضوع علم عرفان و فلسفه، کلمه حق است و عرفا آن را به کار برده‌اند و البته باید توجه کنیم کلمه حقی را که فلاسفه و عرفا به کار می‌برند، وجود خداوند است؛ موضوع عرفان و فلسفه از منظر ایشان، وجود است.

استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه تأکید کرد: موضوع عرفان، وجود مطلق است و موضوع فلسفه هم وجود مطلق است و او تاکید دارد وجودی که موضوع عرفان است حتی از قید اطلاق هم مبراست و تفاوت فلسفه و عرفان هم در این است. 

مصطفی‌پور افزود: از منظر علامه، تشکیکی که اهل عرفان و نظر می‌گویند با هم تفاوت دارد چرا که آقایان عرفان، تشکیک را در دایره ممکنات قرار می‌دهند ولی اهل نظر تشکیک را تعمیم می‌دهند یعنی در یکسو حق است و فوق همه موجودات و در سوی دیگر هیولا که در پایین‌ترین مراتب قرار دارد. علامه نقل قولی از افراد مختلف دارد و آن اینکه در فلسفه ما از اسماء و صفات الهی بحث می‌کنیم. همچنین در ضمن بحث سراغ آیه 53 فصلت رفته و می‌فرماید این آیه ناظر به سفر از خلق به حق است و وقتی می‌خواهد این را مقدمه قرار دهد، می‌گوید نظام و دولت الهی، حق است؛ رسول‌الله و کتاب انبیاء و بعث و نشور و میزان و صراط، حق است.

8 نوع حق 

استاد و پژوهشگر فلسفه و عرفان حوزه علمیه ادامه داد: علامه مصباح در کتاب توحید در قرآن به مناسبت اهداف افعال الهی، هشت مورد به عنوان کاربرد حق ذکر کرده که یک قسم حق اعتباری است؛ ایشان این هشت مورد را ذکر و در برابر آن باطل، لعب، لهو، لغو و ... را به کار می‌برد لذا ما معمولا حق را به معنای ثابت می‌گیریم ولی ایشان معتقد است همه جا ثابت نیست.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مرحوم علامه حسن‌زاده در تبیین معانی مختلف حق آورده است که فارابی می‌گوید خداوند هم باطن و هم ظاهر است و از آن جهت که ظاهر است، باطن است و از آن جهت که باطن است، ظاهر است.

مصطفی‌پور با بیان اینکه حق در اینجا به معنای وجود ثابت محض است که به بطلان آمیخته نیست و این فقط مخصوص خداست، تصریح کرد: زوال در خداوند راه ندارد زیرا وجود خدا، ذاتی است. از منظر ایشان گاهی، حق، قولی است یعنی قول مطابق با واقع؛ در ادامه هم به چرایی محرومیت و مهجوریت از حق می‌پردازد. در مورد حق می‌گوید حق، قول مطابق به واقع است؛ دوم اعتقاد مطابق با واقع است؛ سوم وجود حاصل بالفعل ثابت است و چهارم وجود بالفعل ثابت که دائمی است لذا می‌گوید خدا مجموعه نظام آفرینش را به حق آفریده است.